مطابق آمار موسسه وی آر سوشیال (We are Social)، تا سال 2019، بیش از 8/3 میلیارد نفر در جهان عضو شبکه های اجتماعی شده اند. حضور این تعداد از جمعیت، با تفاوت در تفکر، عقیده و فرهنگ در کنار تعاملی بودن، چندرسانه ای بودن، مخفی ماندن هویت کاربران و عدم مدیریت این شبکه ها از سوی دولت های هر کشور مطابق قوانین خاص هر کشور، باعث شده تا اثرات بسیار عمیقی بر سیاست، امنیت، و اقتصاد و فرهنگ کشورها بگذارند.

همانطور که در بخش مقدمه عنوان شد، در حال حاضر کارکرد شبکه های اجتماعی، محدود به برقراری ارتباط و تعامل با دوستان و اقوام و دیگر کاربران نیست، بلکه این شبکه ها با اهدافی مانند درآمد زایی، تبلیغات و بازاریابی، توسعه و پیشرفت کسب و کار و راه اندازی مشاغل جدید در بستر اینترنت مورد استفاده قرار می گیرند.

مطالعات نشان می دهد که شبکه های اجتماعی، نه تنها بر وضعیت اقتصادی و کسب درآمد افراد، بلکه بر اقتصاد کلان کشور نیز اثرگذار هستند. شبکه های اجتماعی، توسعه اقتصادی، و کارآفرینی را تحت تاثیر قرار داده اند.

شبکه‌های اجتماعی، فرصت بسیار مناسبی را برای صاحبان مشاغل و کسب و کارها ایجاد کرده اند، تا بتوانند با  هزینه کم و سرعت بازدهی بالا به تبلیغات محصول و خدمات خود بپردازند. بعلاوه افراد زیادی برای فروش محصولات خود از این شبکه ها استفاده می کنند، به ویژه در ایام شیوع ویروس کرونا که بنابر دستورالعمل های بهداشتی، مردم کمتر در بازارها حضور پیدا می کنند.

علاوه بر فروش محصولات در داخل کشور، بین المللی بودن شبکه های اجتماعی، این امکان را به صاحبان مشاغل می دهد تا در مبادلات جهانی نیز شرکت کنند. طبق نظر اکثر اقتصاددانان، شبکه‌های اجتماعی نقش مؤثری در کامل شدن بازارها و کاهش بسیاری از هزینه‌ها دارند. این شبکه ها فرصتی کم هزینه و با سرعت بالا را برای تبلیغات بین المللی فراهم آورده است.

شبکه‌های اجتماعی فرصت مناسبی برای ایجاد مشاغل جدید، آموزش دادن به نیروهای کار و ایجاد موقعیت‌های جدید در صنعت و خدمات هستند. همچنین سازمان‌ها می‌توانند با استفاده از بستر اطلاعاتی شبکه‌های اجتماعی برای کاهش بروکراسی اداری استفاده نمایند که همه این عوامل تأثیر مثبتی بر توسعه اقتصادی کشور ما و دیگر کشورها دارد.

کارآفرینی موتور توسعه اقتصادی هر کشوری است که امروز تحت تاثیر فناوری اطلاعات نیز قرار گرفته است. شبکه های اجتماعی بستری بسیار مناسب برای ایده پردازی و دریافت ایده های نو و جدید نه تنها از داخل، بلکه از کشورهای مختلف جهان است.

افراد می توانند با حضور در آموزش های آنلاین، مشاوره با افراد متخصص و حتی جستجو در حیطه کاری مورد نظر خود از ایده افراد بسیار زیادی که در این شبکه ها حضور دارند، استفاده کنند و خلاقیت خود را برای کارآفرینی افزایش دهند.

شبکه‌های اجتماعی این امکان را می دهند که کارآفرینی فقط در زمینه فرصت های شغلی داخلی در یک کشور محدود نشود، بلکه می تواند محدوده کارآفرینی در زمینه‌های مختلف، در کل جهان را نیز در بربگیرد.  همچنین کارآفرینان می‌توانند از این شبکه‌ها برای بازاریابی و دیده شدن کسب و کار، و محصولات خود استفاده نماید. فرصتی بسیار مناسب، ارزان قیمت و با بازدهی بالا که قبلا از طریق رسانه های جمعی، با پرداخت هزینه های سنگین امکان پذیر بود.

فروش آنلاین و عملیات خرید اینترنتی، فرصت‌های بسیار مناسبی برای رونق کسب و کاری که تازه راه اندازی شده و توسعه آن در بستر شبکه های اجتماعی است. بعلاوه کارآفرینان، می‌توانند در شبکه‌های اجتماعی با افراد متخصص ارتباط داشته باشند و از تجربیات آن‌ها برای بهبود کسب و کار خود استفاده نمایند.

شبکه‌های اجتماعی امکان برقراری ارتباطات جدید و تعاملات را بین افراد مختلف در سراسر جهان فراهم آورده‌اند. مخفی ماندن هویت کاربران در این شبکه‌ها، به آن‌ها امکان می‌دهد تا بدون ترس از شناخته شدن یا طرد شدن در رابطه با موضوعات مختلف اظهارنظر کنند و عقاید خود را بروز دهند.

شبکه‌های اجتماعی با داشتن امکانات متنوع و بدون محدودیت، زمینه‌ای را فراهم کرده‌اند تا مخاطبان غیرفعال رسانه‌ها، به مخاطبانی فعال تبدیل ‌شوند. به همین دلیل توانسته‌اند بیش از 8/3 میلیارد نفر را تا سال 2019 جذب نماید.

همان‌طور که در مطالب قبلی نیز بیان گردید، امروزه شبکه‌های اجتماعی فقط ابزاری برای برقراری ارتباط و دریافت اخبار و اطلاعات و یا وسیله‌ای برای سرگرمی نیستند، بلکه رسانه‌هایی هستند که ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی ازجمله فرهنگ، اقتصاد، سیاست و ساختارهای اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهند.

شبکه های اجتماعی فرصت مناسبی را برای سیاست‌مداران فراهم می‌کند تا با مخاطبان، طرفداران و رأی‌دهندگان به تعامل بپردازند. البته هنوز در بسیاری از کشورها، از این ابزار برای تبلیغات وسیع انتخاباتی و تعاملی با مخاطبان استفاده نمی‌شود.

درصورتی‌که استفاده صحیح از این شبکه‌ها می‌تواند مشارکت سیاسی و انتخاباتی را مخصوصاً در نسل جوان که فعالیت زیادی در این شبکه‌ها دارند، افزایش دهد. شبکه‌های اجتماعی مجازی به آسانی اطلاعات وسیعی را در اختیار مردم قرار می‌دهند، بدون این‌که دولت‌ها بتوانند این اطلاعات را در انحصار خود درآورند.

در نتیجه، این امر در مقیاس جهانی، باعث تغییر در حوزه سیاست و قدرت دولت‌ها و نیز محدود شدن حاکمیت دولت ها می شود. تاثیر شبکه های اجتماعی بر انتخابات ایران در سال 1388، تاثیر بر انتخابات آمریکا در سال 2016 و تاثیر بر جنبش های انقلابی در مصر، تونس و لیبی، تنها برخی از نمونه های اثرگذاری این شبکه ها بر مسائل سیاسی جهان است.

دسترسی به منابع اطلاعاتی متنوع، در کنار تعاملی بودن این شبکه‌ها باعث می‌شود تا کاربران به مسائل گوناگون ورود پیدا کرده و اظهارنظر کنند. یکی از مسائل جذاب و با اهمیت برای مردم بحث در رابطه با مسائل سیاسی است که در کوچه و بازار و محل کار و حتی در زمان تفریح و دورهمی های فامیلی نیز به آن می‌پردازند.

تعامل اجتماعی و دسترسی به اطلاعات زیاد، بحث‌های سیاسی را برای کاربران این شبکه ها جذاب ‌تر می کند، زیرا به آن‌ها اجازه می‌دهد تا از طریق تعامل با دیگر کاربران در این شبکه ها و با مطالعه منابع مختلف، به اطلاعات وسیع تری در حوزه مسائل سیاسی دست پیدا کنند.

مطالعات نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی تأثیر مثبتی بر افزایش مشارکت سیاسی کاربران دارند. منظور از مشارکت سیاسی، حضور در پای صندوق‌های رأی، تظاهرات، میتینگ و فعالیت‌های حزبی و انجمنی، حضور در سخنرانی‌ها و فعالیت‌های انتخاباتی و طرفداری از جناح سیاسی خاص است.

شبکه های اجتماعی این پتانسیل را دارند که اگر به شیوه صحیح استفاده شوند، زمینه افزایش مشارکت سیاسی مردم را فراهم کنند.

امروز حمایت از جریان سیاسی خاص یا افشای عملکرد مسئولان و سیاست های آن‌ها یکی از مهم‌ترین کاربردهای شبکه‌های اجتماعی در بعد سیاسی است. البته اینکه این شبکه‌ها تحت کنترل چه افراد یا گروه‌های خاصی باشند، نتایج متفاوتی حاصل می شود.

برخی از دولت‌های خارجی برای تأثیرگذاری بر افکار دیگر ملت‌ها و کنترل افکار عمومی جوامع موردنظر خود، از این شبکه ها سوءاستفاده می کنند. آن‌ها برای جریان سازی و قرار دادن ملت‌ها در مقابل دولت و حکومت های کشور شان از این شبکه‌ها بهره‌برداری می‌کنند.

ترویج بی‌اعتمادی و بدبینی به نظام سیاسی و دولت، تضعیف وجهه دولت نزد مردم و کاهش انگیزه مشارکت سیاسی از مواردی است که دولت‌های متخاصم با استفاده از شبکه های اجتماعی برای تأثیرگذاری بر دیگر دولت ها استفاده می‌کنند.

از این‌رو شبکه های اجتماعی نیازمند مدیریت داخلی هستند تا دولت‌ها بتوانند از این شبکه‌ها و فرصت‌های موجود در آن ها در جهت پیشرفت های سیاسی استفاده کنند و از نفوذ و تاثیرگذاری منفی دیگر دولت ها جلوگیری نمایند.

از سوی دیگر مردم هرکشوری می‌توانند از این شبکه‌ها برای نقد کردن فعالیت مسئولان دولتی استفاده کنند. راه‌اندازی کمپین جهت مطالبه گری مردم از دولت، از جمله مواردی استفاده از شبکه‌های اجتماعی است که در کشور ما نیز در سال های اخیر پررنگ شده است.

افراد جامعه از طریق این شبکه‌ها می‌توانند صدای خود را به گوش مسئولان برساند و بر تصمیمات آن‌ها اثرگذار باشند. اثرگذاری شبکه‌های اجتماعی باعث احتیاط سیاست‌مداران در هنگام تصمیم‌گیری و عملکرد آن‌ها می‌شود. این تاثیرات می‌تواند مقامات دولتی را وادار کند تا درباره عملکرد خود شفاف‌سازی کرده و به مطالبات مردم کشورشان پاسخ‌گو باشند.

بعلاوه حضور مردم در شبکه‌های اجتماعی و بیان دیدگاه و عقیده در مورد موضوعات خاص، به سیاست‌مداران و احزاب کمک می‌کند تا به آسانی با مردم تعامل داشته باشند و به سرعت دریابند که مردم چه پاسخی نسبت به دیدگاه‌های آنان دارد. درنتیجه سیاست‌مداران نیاز به هزینه‌های سنگین برای مشاوره و نظرسنجی برای اطلاع از نظرات و دیدگاه های مردم ندارند.

امروز شبکه های اجتماعی بیش از گذشته افراد را وارد عرصه عمومی کرده‌اند. این شبکه‌ها با سرعت زیادی می توانند، جنبش‌های سیاسی را شکل دهند. شبکه های اجتماعی به‌ آسانی قابل کنترل نیستند و هویت افراد نیز در آن‌ها مخفی می ماند، اطلاعات وسیعی در اختیار کاربران قرار می گیرد و افکار و عقاید به راحتی به اشتراک گذاشته می شوند.

در واقع در این شبکه‌ها هیچ مسئله‌ای از چشم افراد و گروه‌ها پنهان نمی‌ماند و کاملاً جنبه شفاف و شیشه‌ای دارند. افراد و گروه های مختلف از ویژگی‌های شبکه های اجتماعی برای دستیابی به اهداف و انگیزه‌های خود استفاده می‌کنند.

جنبش های جدید نیز از امکانات بی‌شمار این شبکه ها، برای تحقق اهداف خود بهره‌برداری می‌کنند. بدون مرز بودن شبکه های اجتماعی فضای مجازی، کاهش هزینه اقدامات، تامین راحت امکانات و عوامل مورد نیاز برای اقدام، انعکاس جهانی جنبش، امکان هماهنگی لحظه‌ای با ضریب اطمینان بالا و امکان جذب حامیان از سراسر جهان از مهم‌ترین دلایلی است که باعث می شود شبکه های اجتماعی برای انقلاب‌ها و جنبش‌های جدید مورد استفاده قرار بگیرند.

تشکیل جنبش سیاسی در کشور تونس در سال 2010  از طریق شبکه های اجتماعی، مثال بارزی از اثرات این شبکه‌ها بر شکل‌گیری جنبش‌های سیاسی است. انقلاب تونس با خودسوزی شخصی به نام محمد بوعزیزی در مقابل شهرداری شهر سیدی بوزید تونس، به علت اینکه ماموران شهرداری، گاری سبزی فروشی وی را تصاحب کردند و او را تحقیر کردند، شروع شد و با مرگ بوعزیزی پس از چند هفته در بیمارستان، شعله ور تر شد.

محمد بوعزیزی با این کار مکتب خودسوزی فیسبوکی را تاسیس کرد. عده‌ای از جوانان تونسی با راه‌اندازی یک صفحه فیس‌ بوک و تبدیل آن به منبع اصلی اخبار اعتراض و تظاهراتی که پس از خودسوزی بوعزیزی شکل گرفته بودند، به سرنگونی دیکتاتور این کشور کمک زیادی کردند.

یکی از سازندگان اصلی این صفحه یک ماه بعد از خودسوزی بوعزیزی، عنوان کرد که روزی ۱۸ ساعت را برای اداره کردن این صفحه و انتشار اخبار، عکس و ویدئوهای اعتراض‌های مردم اختصاص می‌داده است. به دنبال اقدام بوعزیزی، افراد دیگری نیز در کشورهای مختلف اقدام به خودسوزی و انتشار آن در شبکه اجتماعی فیس‌بوک و توییتر کردند.

به نظر کارشناسان اقدام بوعزیزی و تقلید هم ‌قطارانش در تونس و دیگر کشورها و استفاده سازمان‌یافته از شبکه‌های اجتماعی، عامل اصلی سرایت انقلاب تونس از شهر سیدی بوزید، به دیگر شهرهای تونس و سقوط حکومت بن‌علی بوده است.

این انقلاب که در سایه شبکه های اجتماعی شکل گرفت و به نتیجه رسید، در ظرف کمتر از ۲ ماه طومار حکومت 23 ساله بن‌علی را درهم پیچید. اهمیت رسانه‌های خبری و به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک و توئیتر در شعله‌ور کردن خشم مردم، باعث شد تا از این انقلاب به‌ عنوان «انقلاب توئیتری» و یا «ویکی انقلاب» نام ببرند.

امروزه شبکه های اجتماعی بر کارزارهای سیاسی و انتخاباتی نیز به شدت اثرگذار هستند. بر اساس مطالعات انجام شده، توانایی بیان عقاید و دیدگاه های سیاسی، نقش مهمی برای شبکه های اجتماعی در کارزارهای انتخاباتی ایفا می کند.

اهمیت شبکه های اجتماعی و تاثیر آن بر سیاست به حدی است که توانسته، بر سرنوشت انتخابات آمریکا در سال 2016 تاثیرگذار باشد و در حالی که هیلاری کلینتون حدود 3 میلیون رأی از ترامپ جلوتر بود، رد نهایت و با اثرگذاری شبکه های اجتماعی، ترامپ فقط با چند هزار اختلاف برنده انتخابات شد.

بسیاری عامل پیروزی «دونالد ترامپ» در چهل و پنجمین انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را شبکه‌های اجتماعی ازجمله توئیتر و فیس بوک عنوان می‌کنند، در حالی که قبل از فعالیت شبکه های اجتماعی، طبق نظرسنجی ها، مردم آمریکا مخالف انتخاب ترامپ بودند.

تحلیلگران رسانه‌ای معتقدند فیس‌بوک با میدان ‌دادن به شایعات، خبرهای جعلی و اطلاعات مخدوش، راه را برای پیروزی ترامپ هموار کرده است. با توجه به گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی و دست یافتن گردانندگان این شبکه‌ها به حجم عظیمی از اطلاعات شخصی، می توان گفت که شبکه های اجتماعی همچون فیس بوک، به شکل بی‌سابقه‌ای می‌توانند الگوهای رفتاری و شخصیتی افراد و جوامع را مشخص یا حتی به آنها قالب جدیدی بدهند.

امنیت مسئله مهمی است که در ذهن افراد و در بین جوامع، جایگاه ویژه‌ای دارد. هیچ عنصری برای پیشرفت، توسعه و تکامل یک جامعه و همچنین شکوفایی استعدادها، مهم‌تر از عنصر امنیت نیست.

توسعه اجتماعی، خلاقیت و فعالیت ارزشمند، بدون وجود امنیت امکان‌پذیر نیست. مسئله امنیت در شبکه های اجتماعی نیز که بخشی از زندگی واقعی افراد جامعه را تشکیل می‌دهند، بر روابط، فرهنگ، اقتصاد و مسائل اجتماعی و اعتقادی تاثیر گذار است.

اگر امنیت در این شبکه‌ها برقرار نباشد، امکان استفاده از مزیت های فراوان آن حاصل نمی‌شود و اطلاعات شخصی، پول و تجارت الکترونیک و خدمات به کاربران و … همه در معرض سوءاستفاده های مادی و معنوی قرار می گیرند.

سوءاستفاده از عکس، ویدئوها و اطلاعات شخصی افراد، کلاهبرداری از طریق درگاه‌های پرداخت جعلی، سرقت اطلاعات بانکی و اطلاعات شخصی از مسائلی است که امنیت افراد را در شبکه‌های اجتماعی تهدید می کند.

در صورتی که امنیت در شبکه های اجتماعی برقرار نباشد، اطلاعات شخصي، حساب های بانکی، اطلاعات مربوط به حساب کاربری وحتی آبرو و جایگاه اجتماعی افراد در معرض سوءاستفاده هاي مادي و معنوي قرار می گیرند. فراتر از اطلاعات شخصی، برخی از تهدیدها، می تواند امنیت ملی یک کشور را نیز تهدید کند.

کلاهبرداری با روش های مختلف از حساب بانکی افراد، مربوط به یک کشور نیست، بلکه برداشته شدن محدودیت های مکانی و زمانی در این شبکه ها باعث شده تا کلاهبردان از کشورهای مختلف، طعمه خود را هزاران کیلومتر با آن ها فاصله دارد، به دام بیندازند. مانند کلاهبرداران نیجریه ای که در کشور آفریقا، اقدام به کلاهبرداری از کاربران شبکه های اجتماعی سایر کشور ها می کنند.

علاوه بر تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی بر امنیت مالی کاربران، انتشار اطلاعات شخصی کاربران در این شبکه ها آبرو و اعتبار اجتماعی برخی از کاربران را نیز تحت تاثیر قرار داده است. در مواردی حتی، انتشار عکس و فیلم های کاربران، مخصوصاً دختران و زنان، نه تنها باعث از بین رفتن آبروی آن ها، بلکه تهدیدی برای جانشان بوده است.

مثلاً در سال 1399، انتشار تصاویر دختری به وسیله دوست پسرش در یکی از شبکه های اجتماعی، قتل وی توسط پدرش را به دنبال داشت. این مورد و موارد مشابه نشان دهنده تاثیر استفاده نادرست از شبکه های اجتماعی بر روی امنیت معنوی و حتی جانی کاربران این شبکه ها دارد.

تمام مطالب عنوان شده در این مقاله، نشان دهنده اثرگذاری شبکه های  اجتماعی بر ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی، فرهنگ، سیاست، اقتصاد و امنیت کشور ها دارد. بنابراین همانطور که در دنیای واقعی هر کشور برای آب و خاک خود مرز مشخصی دارد، فرهنگ و آداب رسوم خاصی دارد، قوانین سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ویژه ای دارد، در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی نیز باید قوانین مشخصی حاکم باشد.

علاوه بر این همانطور که برای موضوعات خاص و جدیدی که وارد کشور می شوند، فرهنگ سازی ضروری است. اثرگذاری شبکه های اجتماعی بر تمام زوایای زندگی اجتماعی، اهمیت فرهنگ سازی استفاده صحیح از آن را صد چندان می کند. مسئله بسیار مهمی که در کشور ما مورد غفلت واقع شده است.

دوستان و همراهان گرامی لاین استور شما می توانید از سایر مقالات آموزشی و همچنین دوره های جامع و کاملی که کارشناسان ما برای شما فراهم کرده اند بهره مند شوید.

? مقالات رایگان دانشگاه مفهومی شبکه های اجتماعی